Ekainaren 24a da uharteko santuaren omenezko erromeria eta ermitaraino erromesaldia egiten den eguna.
Urdaibaiko zenbait udalerritan oraindik mantentzen den tradizio zahar hau Gabonekin dago lotuta: kaleetatik abestera ateratzen dira goizaldean abenduaren 25aren aurreko bederatzi egunetan. Gabonen misterioaren eta Jesusen jaiotzaren inguruko euskarazko bertsoak dira. Gautegiz Arteaga, Ea, Ibarrangelu, Muxika edo Gernika dira tradizioa kontserbatzen duten herriak. Askotan, haurrek mantentzen dute, errondako azken egunean “limosna” bat jasotzearen truke. Gernika-Lumon, marijesiek tradizio eta arreta handiak sortzen dituzte. Abestera ateratzen dira goizaldeko lauretan eta ahotz helduek bere etxeetan lo egiten dutenen loaldia gozatzen dute. Azkenengo egunean bildutakoa beti da Adinekoen Egoitzarentzat.
Mundakako inauteriak Inauteri paregabeak eta bereziak dira, Aratuste ere bai izendatutakoak. Gizonek eta emakumeek kaleak hartzen dituzte. Gizonei Atorrak deritze eta, goizez, gona, brusa eta praka zuriak janzten dituzte; zorro bat jartzen dute kaputxa modura eta koloretako zapiak eramaten dituzte. Emakumeei Lamiak deritze eta, arratsaldez, beltzez janzten dira eta zuriz margotzen dute aurpegia. Musika beste protagonista handi bat izaten da, atorrek eta lamiek giroa animatzen dutelako melodia alaiekin. Antzinako tradizio honetan derrigorrezkoa da ondo pasatzea eta, Mundakan, debozioz bizitzen da.
Uztailaren 22an ospatzen da eta Urdaibaiko biztanle guztiek apuntatzen dute hitzordu hori bere agendan. Marinel-tradizioko jai hau batera ospatzen dute Bermeo, Elantxobe eta Mundakako udalerriek eta bere jatorria istorio bitxi bat da. Bermeo, Mundaka eta Elantxobeko herriak jai- eta anaitasun-giroan murgiltzen dira. Bermeok uhartearen jabetza gogorarazteko itsas-prozesio bat egiten du. Herriko alkateak teila bat botatzen du itsasora, irlaren jabetza berea dela berresteko, eta honakoa aldarrikatzen dute: “honaino heltzen dira Bermeoko itxuginak”. Jai hau oso goiz hasten da eta giro ona, musika eta humore ona dira nagusi. Batzuek Bermeon ospatzea erabakitzen dute eta beste batzuek Elantxoben. Halaber, ontzia daukatenek bat egiten dute segizio ofizialarekin eta, horrela, itsasaldi animatu batez gozatzen dute. Horrez gain, bereizgarria da urdinez janztea, gure arrantzaleen ohiko jantzia den mahoizko arroparekin.
Uztailaren 22an ospatzen da eta Urdaibaiko biztanle guztiek apuntatzen dute hitzordu hori bere agendan. Marinel-tradizioko jai hau batera ospatzen dute Bermeo, Elantxobe eta Mundakako udalerriek eta bere jatorria istorio bitxi bat da. Bermeo, Mundaka eta Elantxobeko herriak jai- eta anaitasun-giroan murgiltzen dira. Bermeok uhartearen jabetza gogorarazteko itsas-prozesio bat egiten du. Herriko alkateak teila bat botatzen du itsasora, irlaren jabetza berea dela berresteko, eta honakoa aldarrikatzen dute: “honaino heltzen dira Bermeoko itxuginak”. Jai hau oso goiz hasten da eta giro ona, musika eta humore ona dira nagusi. Batzuek Bermeon ospatzea erabakitzen dute eta beste batzuek Elantxoben. Halaber, ontzia daukatenek bat egiten dute segizio ofizialarekin eta, horrela, itsasaldi animatu batez gozatzen dute. Horrez gain, bereizgarria da urdinez janztea, gure arrantzaleen ohiko jantzia den mahoizko arroparekin.
Uztailaren 22an ospatzen da eta Urdaibaiko biztanle guztiek apuntatzen dute hitzordu hori bere agendan. Marinel-tradizioko jai hau batera ospatzen dute Bermeo, Elantxobe eta Mundakako udalerriek eta bere jatorria istorio bitxi bat da. Bermeo, Mundaka eta Elantxobeko herriak jai- eta anaitasun-giroan murgiltzen dira. Bermeok uhartearen jabetza gogorarazteko itsas-prozesio bat egiten du. Herriko alkateak teila bat botatzen du itsasora, irlaren jabetza berea dela berresteko, eta honakoa aldarrikatzen dute: “honaino heltzen dira Bermeoko itxuginak”. Jai hau oso goiz hasten da eta giro ona, musika eta humore ona dira nagusi. Batzuek Bermeon ospatzea erabakitzen dute eta beste batzuek Elantxoben. Halaber, ontzia daukatenek bat egiten dute segizio ofizialarekin eta, horrela, itsasaldi animatu batez gozatzen dute. Horrez gain, bereizgarria da urdinez janztea, gure arrantzaleen ohiko jantzia den mahoizko arroparekin.
Tituluak berak definitzen du noiz ospatzen den eta Euskal Herri osoko ehunka nekazari, artisau eta abeltzain biltzen ditu. Foru-hiribilduko kale nagusiak merkatu handi bat bihurtzen dira eta baserritarrek bere produktu onenak saltzen dituzte, mimoz eta arretaz erakutsitakoak. Urtero, 100.000 pertsona inguru joaten dira azoka honetara, bai kalitatezko lehengaia erosteko aukeragatik, bai bertan sortzen den giro onagatik. Jakin-mina handia sortzen du gaztaren enkante tradizionalak; izan ere, 6000 euro baino gehiagoko prezio harrigarrietara heltzen da. Bertsolariak, animazio musikala eta, arratsaldez, kirola. Zehazki, zesta-punta partidak egoten dira Jai Alai pilotalekuan eta esku pilotako partidek osatzen dute jaialdia.
Itsasoarekin lotutako Euskal Herriko azoka garrantzitsuena. Ondareak, artisautzak eta arteak egiten dute bereizgarri lekuan-lekuko gastronomia. Jakiek gure historiaren aro ezberdinak isladatzen dituzte. Izan ginena eta garena erakusten dute, eta horren adibide dira gure industria eta bizimodua. Arrantzale eta sareginak, kontserberak eta txokoak.
Atxurra Landa Hotel- Apartamentua, Urdaibaiko erreserba naturalaren barne eta Bermeoko herritik hurbil kokatzen da.
Hotelak, Bilboko hiriburuarekin nahiz aireportuarekin lotura zuzenak eta azkarrak ditu. Hotela, 12 logela eta 4 apartamentu osaturik dago.
Hemingway Kanala house landetxea Busturialdean dago, Urdaibaiko arroan. Hainbat apartamentu eta logela ditu, txokoa, lorategiak, doako wifia, guztiz hornitutako sukaldeak, ibilgailu elektrikoentzako doako birkarga eta merezi dituzun erosotasun guztiak.
Urdaibai Km0 apartamentuak Urdaibai Biosfera Erreserban daude, Busturian, Madariaga Dorretxeko Ekoetxea Urdaibai ekipamendutik gertu. Eraikin jasangarria da, eraiki berria, eta Urdaibaiko natura-ingurunearekin integratzea zaindu da.
Urdaibai Biosfera Erreserbaren bihotzean kokatuta, Astobieta baserria erlaxatzeko eta ingurune natural, gastronomia tradizional eta kulturaz gozatzeko leku ezin hobea da. 150 urte baino gehiago dituen baserria duela gutxi zaharberritu dute, eta, beraz, era guztietako erosotasunak ditu: gela zabalak, egongela tximiniarekin eta telebistarekin, egongela-jangela, berogailu zentrala, wifia, sukalde ekipatua, sarrera independentea eta aparkalekua. Horrek guztiak 10.000 m2 fruta-arbolaz eta zuhaitz autoktonoz inguratuta dago.
Gametxo landetxeak, gure apartamentuen eraikinaren ondoan dagoenak, baserri estiloko ostatu xume bat eskaintzen du Urdaibaiko bihotzean, erosotasun guztiekin. Ezin hobea da 12 laguneko taldeko ihesaldi baterako, bere zabaltasunagatik, ekipamenduagatik eta bisitariei banatzen den bi altueretan eskaintzen dizkien gune komun handiengatik.
Urdaibaiko Biosfera Erreserban guztiz eraberritutako errota zaharra, Bilbotik 20 minutura eta hondartzetatik 15 minutura. Irisgarria, terrazarekin eta berdegunez inguratua.
Mundakako itsasadarraren ertzean, Laida hondartzaren parean eta Urdaibaiko bihotzean duen egoera pribilegiatua dela eta, Portuondo kanpina aparteko lekua da atseden egun batzuk igarotzeko.
Xarma eta Bizkaiko golkoari begira dagoen landetxea. Sollube mendiaren inguruan dagoen baserri ekologiko baten harrizko eraikin bitxi batean dago.
Bermeo herrian , Urdaibaiko Biosfera Erreserbaren ondoan, Arrizurieta baserria dago, naturaz inguratutako eta aldi berean ondo komunikatutako gune eder batean. Estrategikoki, Bermeo, Bakio, Mungia, Mundaka, Gernika-Lumo edo Bilbao bezalako hurbileko turismo-intereseko helmugen ibilbidean kokatuta dago. Arrizurieta aireportutik 20 minutura dago eta Bermeo-Bilbo-Bermeo ibilbidea egiteko autobus-geltokia du.
Apartamentuak Mundakan daude, Euskal Kostaldean, eta itsasoari eta hondartzari begira daude. Bilbotik ordu erdira baino ez
Angiz Eco Hotel Rural eraberrituta eta bezeroen eta ingurunearen beharretara egokituta dagoen baserrian kokatzen da. Urdaibaiko Biosferaren Erreserban dago hotela, Busturiako (Bizkaia) San Bartolome auzoan, eta Gernika, Mundaka edo Bermeo herrietatik gertu dagoen leku pribilegiatu batean dago.
1995an, eraikuntza historiko berristatu baten, herri txiki honen erdigunean, Eko Hotel Mundaka sortu zen. Famili proiektu honetan, egunero lan egiten da bizitariei egonaldi ahaztuezina eskeintzeko asmoz.
Arteagako gaztelua Maria Eugenia de Montijo enperatrizak birmoldatu zuen, eta gaur egun elementu apaingarriak eta apaingarriak kontserbatzen dira, ahaztutako garaietako esentzia eta atmosfera mantenduz.
Ibaigune hotela Murueta herrian dago, Mundakatik 4 km-ra eta Gernikatik 5 km-ra, Urdabaiko Erreserba Biosferan. Mundakako ezkerraldeko olatu famatua surfeatu, Omako Basoa edo Gaztelugatxeko San Joan ermita bisitatu nahi dutenentzat atsedenleku ezin hobea da hotela.
Ermintxo hotelak lasaitasun eta lasaitasunaz gozatzeko berme guztiak eskaintzen ditu. Ezin hobea da egun atseginak naturaz eta lasaitasunez inguratuta igarotzeko. Bere egoerak, inguruko herrietatik txangoak egiteko oinarri bezala hartzeko aproposa egiten du.
Igerilekua, txokoa, lorategiak, doako wifia, guztiz hornitutako sukaldeak, ibilgailu elektrikoak doan kargatzea eta erosotasun guztiak.
Etxelaia Gautegiz Arteagan dago, Urdaibaiko Biosfera Erreserban, luxuzko eraikin batean, luxuzko ingurune batean.
Itsasora eta mendiaren magalera begira, larreez eta izaera hutsaz inguraturik, Bermeon, Urdaibaiko Biosfera Erreserban eta Gaztelugatxeko Doniene-tik minutu gutxira, Nafarrola Hotelak gonbidatuei monumentu gisa proposatutako baserri paregabe baten lasaitasun espazioa eskaintzen die.
Sukaldaritza tradizionala, baratzeko oinarri handia, kalitate handiko eta sasoiko produktu naturala, haragia eta inguruko lehengaiak dituena. "Kilometro zero" filosofiarekin.
Asador Almiketxu jatetxea 1850eko baserri zaharberritu bat da, Almike auzoan dago, Bermeotik 5 minutura.
XIX. mendeko baserri baten egituraren gainean 1986an eraikia, Arita Berri Jatetxeak, kostako paisaia eder baten aurrean, abangoardiako ukituak dituen janari tradizionala eskaintzen du.
Euskal sukaldaritza, tipologia tradizionaldun erikinean, baserri estilokoa.
Katxi jatetxeak ia 200 urteko historia du eta ukitu berritzaileren bat eta kalitate handiko produktuak dituzten plater tradizional ugari ditu.
Natura ingurune berezian, Ereñozar mendiaren oinean, Lezika jatetxea dago, Santi Mamiñe, Basondo eta Omako basoaren kobazuloen ondoan.
Mundakako itsasadarrean eta Laidako hondartzaren aurrean duen kokapen pribilegiatua dela eta, Portuondo jatetxea begiratoki paregabea da bista paregabeez gozatzeko, bere kartako platerak dastatzen diren bitartean. Aparkaleku propioa du, eta Gernika eta Bermeo arteko lekualdaketetarako doako garraio-zerbitzua du. WIFI eta haurrentzako parkea ere baditu.
Euskal Herriko baserri tipikoa da, 1987an jatetxe bihurtu zena, eta bertan sukaldaritza tradizionalaz gozatzen da, egile-ukitu batzuekin.
Berroja Upeltegia Muxikan dago, Urdaibaiko Bisofera Erreserbaren bihotzean. Upeltegiaren inguruko 24 hektareako azaleran Hondarrabi zuri eta Hondarrabi Beltza barietate autoktonoak landatzen ditu, baita Riesling eta Syrah barietate kanpokoak ere. Mahastien laborantza lantzen du ekoizpen integratuko teknikekin eta iraunkortasun-parametroekin, ekonomia zirkularraren kontzeptuaren barruan. Upeltegian irizpide jasangarriekin egiten dira txakolinak, kanpoko gehigarrien erabilera murriztuz eta bertako barietateek ematen dituzten azidotasun eta bereizketa ezaugarriak ahalik eta gehien aprobetxatuz. Jarduera enogastronomikoak lantzen dituzte bertako produktua erabiliz, KM0, partikularrentzat zein familia eta enpresa taldeentzat. Upeltegiaren espazio sozialak 200 lagunentzako lekua du eserita, ikus-entzunezko baliabideekin, sukaldaritza industrialarekin eta parrillekin hornituta.
Ezagutu txakolinaren magia. Bodega naturala da, konplexua, aniztasunez betea eta etengabe eboluzionatzen ari dena, Biosfera Erreserba bera bezala, non mendiak itsasoarekin elkartzen diren. Mahastizaintzako eta ardogintzako artisau abangoardistak, upeltegi berritzailea, ausarta, baina jatorriarekiko errespetu osoz ingurune naturaletik, paisaiatik eta historiatik. 360º enoturismoa non naturak zure emozioak gidatuko dituen Txakolinaren magia ezagutzeko esperientzietan.
Amunategi Txakolina Bizkaiko Txakolina jatorri-deiturakoa da, eta izen bereko familia-baserrian du jatorria, Busturiako San Bartolome bailaran (Bizkaia). Mendeetan zehar, belaunaldiz belaunaldi, Amunategi baserrian txakolina modu tradizionalean egin dugu, nahiz eta jarduera honen erreferentzia idatzi zaharrena 1812. urtekoa izan.
Bermeoko Bonito del Norteko kontserbak
Conservas Zallo 1926an sortu zuen Atanasio Zallok. Orduz geroztik, enpresak arrain-kontserbak eta erdi-kontserbak eskuz egiten ditu, batez ere Bonito del Norte, Anchoa del Cantábrico eta Atun Claro.
Arroyabek Bonito del Norte, Anchoas del Cantábrico, Atún Claro eta mariskoen kontserbak egiten ditu artisau-metodoei jarraituz
Kanoa jaistea, kayak ikastaroak, paddle ikastaroak, big-sup jarduerak, kayak alokatzea, stand upr paddle taulak alokatzea, surf taulak alokatzea, coasteeringa
Laga Surf Camp Bizkaiko Ibarrangelu udalerrian dagoen surf kanpamentu eta surf eskola bat da, Urdaibaiko Biosfera Erreserbaren barruan, Euskadiko paraje ederrenetako bat.
Mundaka Surf Shop Mundakako ezkerreko olatu famatutik metro gutxira dago
Gure zaletasunak bizimodu bihurtzea erabaki dugu, eta horrela gure ingurunea Urdaibai inguruko turistei eta bertakoei erakustea.
Wilex Toursek natura eta animalien behaketan espezializatutako nazioarteko zerbitzu gidatua eskaintzen du
Itsas garraio erregularra Mundaka-Sukarrieta-Laida hondartza artean, Mundakako portuan eta Portuondoko pantalanean (Sukarrieta) bilketa-puntuekin. Ibilbide gidatuak: "Mareen aztarna Urdaibain" eta Mundaka-Ogoño-Elantxobe. Txangoak eta ibilaldi turistikoak Mundakako itsasadarretik eta Urdaibaitik barrena, Mundakatik Gaztelugatxera eta Mundaka-Elantxobera. Paseo geologikoak Mundakako itsasadarrean eta Birdwaching Urdaibaiko paduretan. Maskotak eta bizikletak onartzen dira.
Txangoak itsasontziz Urdaibain zehar
Geologia eta ingurumena sustatzen dituen Bizkaiko kooperatiba txikia da Ekobideak, eta geoturismoa, basoetako bainuak eta ingurumen-hezkuntza lantzen ditu.
1995etik Gernikan egoitza duen Km0 enpresa. Bertako kulturarekiko zaletasuna bere jardueraren sustraietan dago. Publiko orokorrari zuzendua, kalitatezko bisita gidatuen eskaintza originalarekin, programatuak eta nahierara egindakoak, ondarea ezagutza zientifikoaren zorroztasunetik interpretatzeko, dokumentazio-lan arduradun baten bitartez. Batez ere kulturan eta naturan oinarritutako eskaintza turistikoak ondare materiala eta immateriala, historia, biodibertsitatea eta testuinguru soziala batzen ditu, begiratzeko eta ezagutzeko modu berriak bultzatzeko. Familiako turismoak eta turismo aktiboak, oinezko eta bizikleta elektrikoko bisitekin, espazio garrantzitsua dute beren eskaintzan, interesgarria publiko espezializatuarentzat eta publiko orokorrarentzat irisgarria. Urdaibain espezializatuta, bisitaldiak koherenteak dira kultura-ondarearen, paisaiaren eta ingurumena lehengoratzearen kudeaketa iraunkorrarekin, bai eta aniztasunarekiko estimazioa eta kulturen arteko elkarrizketa sustatzeko misioarekin ere. Arotz, zuraren ibilbide turistikoa, ondare-baliabideetara bisita gidatuak egiteko ildo propioa da. Bisita horietan, basoen kudeaketaren historia eta zuraren erabilera industrialak, arkitektonikoak, etxekoak, artistikoak eta soziokulturalak kontatzen dira, euskal historian zehar bizitza-, aberastasun- eta tradizio-iturri izan direnak. Haren ikuspegia bat dator Milurteko Garapen Jasangarrirako Helburuekin.
Ibilaldi turistikoak itsasontziz euskal kostaldean (Bermeo, Gaztelugatxe, Bilbo...). Txangoak, agurrak, zetazeoak.
Ibilaldi turistiko eta kulturalak itsasontziz Urdaibaiko Biosfera Erreserban
Urdaibai ezkutuena ezagutzeko bisita gidatuak. Ibilbide pertsonalizatuak gidarekin edo gidarik gabe
Itsas garraio erregularra Mundaka-Sukarrieta-Laida hondartza artean, Mundakako portuan eta Portuondoko pantalanean (Sukarrieta) bilketa-puntuekin. Ibilbide gidatuak: "Mareen aztarna Urdaibain" eta Mundaka-Ogoño-Elantxobe. Txangoak eta ibilaldi turistikoak Mundakako itsasadarretik eta Urdaibaitik barrena, Mundakatik Gaztelugatxera eta Mundaka-Elantxobera. Paseo geologikoak Mundakako itsasadarrean eta Birdwaching Urdaibaiko paduretan. Maskotak eta bizikletak onartzen dira.
Batzarretxeak eta Gernikako Arbolak Interes Kulturaleko Ondasun aitortutako monumentu-multzoa osatzen dute eta, batez ere, Bizkaiaren eta Euskadiren historiaren ikurrak dira. Multzoaren bihotza Gernikako Arbola da; haritz hau euskaldun guztien ikurrik unibertsalena da eta egintza nabarmenak hartzen ditu, adibidez, lehendakariaren eta Bizkaiko ahaldun nagusiaren kargu-hartzea eta zina. Gaur egungo Gernikako Arbola 2014an landatu zen eta orain arteko guztiak izan dira gogoratzen den lehenengo Gernikako Arbolaren kimuak. Batzarretxearen lorategian, badago Arbola Zaharra deritzona. Nahiz eta ez den lehendabiziko Gernikako Arbola, kontserbatzen den hondarrik zaharrena da. Batzarretxea estilo neoklasikoko eraikin bat da, 1826 eta 1833 bitartean eraiki zena Antonio de Etxebarria arkitektoaren zuzendaritzapean. Batzarretxea eraiki arte, batzarrak Antiguako Andra Mari baselizan ospatzen ziren, egungo eraikina eraikitzeko eraitsi egin zena.
Gernikak zenbait babesleku ditu, publikoak eta pribatuak, 3000 pertsonentzako edukiera dutenak. Gaur egun, oraindik kontserbatzen dira eta horietako bi bisita daitezke. Astrako babeslekuak 1937ko bonbardaketan bertan lau orduz baino gehiago egon zirenen bizitza salbatu zuen. Hormigoiko eraikuntza da eta ganga-formako sabaia dauka, inpakturik egotekotan seguruagoa izan zedin. Eraikuntza hori “disimulatuta” zegoen sabai aizun baten azpian, txori-bistaz, etxebizitza baten itxura ematen ziona. Pasealekuko babeslekuak 15 metroko luzerako tunelak ditu, bi metro baino gehiagoko zabalera eta beste bi metroko altuera. Bertan, esperientzia paregabea bizi daiteke bonbardaketa birsortzen delako, irudien eta soinu-materialaren bidez.
Antzinean hemen egiten ziran arrantzako jarduera lanak. Gaur egun, taberna eta komertzio lokalak aurkitzen dira bertan, aisirako ontziekin batera. Fatxadetan aldaketak egon badaitezke ere gehienek jatorrizko moldea dute. Bizkaiko iturririk zaharrena dago bertan, XVI.mende amaieran eraikia.
Erdi aroko hiribildua eta gaur egungoa berdin egitaratuta daude: mendebaletik ekialdera luzatzen diren kaleak, goitik behera jaisten direnekin gurutzatzen dira, Euskal Herriko hirigune historiko zahar eta handienetarikoa osatuz.
San Juan Portalea herria inguratzen zuen harresiaren zazpi atarietatik zutik gelditzen den bakarra da. Ate horiek bide nagusienekin lotzen zuten herria. San Joan Portaleari Gaztelugatxeko San Joan baselizaren biderako irteera izateagatik deitzen zaio horrela. Harresiak zuen garrantzitsuenetakoa zen, arkuaren gainean dorre antzeko eraikuntza ere badu eta. Atea XIV. mendekoa da. Hiribilduaren barrurantz beheratutako arkua du portaleak eta kanpoaldera berriz arku zorrotza, bestea baino altuagoa. Bien artean hiribildua ixten zuen atea zegoen tartea dago. Beheratutako arkuaren gainean horma-hobi bat dago, San Joanen irudia duena.
Denboraren poderioz, Ean, errotaren eta Urtubiaga Burdinolaren aztarnak ingurune bukoliko horrekin fusionatu dira. Harresiek, arkuek eta presa zaharrek atseden hartzen dute orain, aberastasun-iturri izandako iragan industrialaren ostean. Lehenengo erreferentziek XV. mendean kokatzen dute multzo industrial hau. Gaur, interes kulturaleko monumentuak dira. Eako erdialdetik irteten den bide polita errotaraino eta burdinolaraino. Oinez egin daitekeen ibilbide hori guztiz irisgarria da eta balio natural eta kultural handia dauka; hala, bide tradizional zaharraren pausuak jarraitzen ditu, baita burdinola zaharraren ubidea bera ere.
Aukera paregabea da zesta-puntaren gogortasun eta gordintasuna zuzenean bizitzeko. Gernikako Jai Alai frontoia munduan zabalik jarraitzen duen frontoirik handienetariko artean dago. Secundino Zuazok eginda, (20. mendeko arkitekto onenetarikoa Espainia mailan) 1963an inauguratu zuten. Zesta punta munduko kirolik azkarrena da. "Guinness Liburuan" ere jasota dago. Pilotak orduko 300 kilometro abiadura hartzen du. Frontoiak dituen ezaugarri bereziak direla eta, munduko frontoirik onenatzat jotzen dute pilotariek.
Astelehenero, Busturialde osoko nekazaritza-produktuen erosle eta saltzaileak Gernikako merkatuan biltzen dira. Izatez, astelehenetako merkatu hau bertoko biztanleen arteko topagunetzat har daiteke, eta orain dela hamarkada batzuk betetzen zuen funtzio sozial berbera betetzen du; garai hartan, jendeak ez zuen hainbeste baliabiderik leku batetik bestera mugitzeko, eta, hortaz, astelehena ez zen erosteko eta saltzeko soilik aprobetxatzen, baizik eta baita harremanak izateko ere. Hau da Euskal Herrian oraindik ere egiten diren merkatu tradizional urrietako bat.
Mosaikoaren azuleju bakoitzak Picassoren irudimenak sortu zuen puzzle paregabea osatzen du. Malagako autorearen "Guernica" artelanak nazioarteko prestigioa du eta "Reina Sofia" Museoan dago ikusgai.
XV. mendeko dorretxe hau, Bermeok egun duen eraikin zibil zaharrena da. Garai batean Bermoko Alde Zaharrean 30 dorretxe baino gehiago zeuden. XX. Mende erdirarte dorrean jendea bizi zen, gaur egun Arrantzaleen Museoa da.
San Frantzisko komentua Bizkaiko zaharrena da, lurraldeko agiriek diotenez. 1357ko Urtarrilaren 30an eman zuten eraikitzeko agindua Tello kondeak eta haren emazte Larako Juana Bizkaiko Jaunek. Lanak XVI. mendearen amaieran bukatu ziren, kanpandorrea ez zelarik 1607. urterarte ordaindu. Frantziskotarrak Bermeora iristean ez zuten komentua eraikitzeko bezainbeste orube huts aurkitu hiribildu barnean, horregaitik garaiko eskeko kongregazioen antzera, beraien eraikinak harresitik kanpo altxatu zituzten. Honela, Bermeoko San Frantzisko komentua Almikako Andra Mari monastegiaren horniduraz harresia inguratzen duten horma altuen magalean eraikitzen da Errementarien portalaren aurrean, geroago komentuaren izena hartuz. Inguruetan ontziolak eta burdinolak eraiki ziren.
Magia duen lekua da Gaztelugatxe. Itsasoaren eta lurraren borrokak sortutako irla naturala dugu, mendeetan zizelkatutako arku eta kobaz osatutakoa. Haitz gaineko gaztelua da, hortik izena. Itsasoak ur azpian kolorez beteriko arrezifeak eta Begoñako Ama Birjinaren irudia ditu. Gotorleku izan da hainbat batailatan, Gaztelako koroaren aurka erresistentzian edota kortsarioen erasoen aurrean, adibidez. Era berean, Erdi Arotik erlijio ohituren eta sinesmenen erreferente ere badugu. Euskal kostaldeko peregrinazio leku jendetsuena dugu eta erromesaldi egunik handiena ekainaren 24a izaten da.
Bermeoko elizarik zaharrena da Santa Eufemia. Berezitasun nabarmenena eliza juraderoa izatea da. Bizkaiko Jaunek foruak zin egiten zituzten tokia. Santa Eufemia eliza seguruenik XIII. mendean eraikia izan zen eta XV. mendearen amaieran berreraiki zuten. Bermeoko elizarik zaharrena da. Bermeoko portu bien artean dago, eta horregatik “portukoa” ere deitzen zaio. Estilo arkitektonikoari dagokionez, gotikoa da, leihoetan, ateetan eta gangetako nerbioetan ikusten den moduan. Nabe bakarrekoa da, mutur batean korua du eta burualdea berriz, poligonala da eta bi kapera ditu. Eskuinaldeko bigarren kaperaren ondoan Mendozatarren hilobia dago (lehenago Aroztegitarrena izandakoa), gotiko loretsuan egindakoa. Dorrea, 1783an eraikitakoa da, eta pinakuloekin apaindutako kupula du, Gabriel Kapelastegi maisuaren diseinuarekin. Santa Eufemia elizaren berezitasun nabarmenena, eliza juraderoa izatea da, Larrabetzuko Goikolexeako San Emeterio eta San Zeledonio eta Gernikako Andra Mari elizekin batera. Eliza honetan zin egin behar izaten zituzten foruak Bizkaiko Jaunek. 1995. urtean monumentu Historiko Artistiko izendatu zuten.
Desagertutako Talako Andra Mari eliza handia erortzean eraiki zuten Goiko Plazan, Bañosko kondeen jauregia zegoen lekuan. Eraikitze lanak 1820tik 1866ra bitartean egin zituzten. Bizkaiko arkitektura neoklasikoko erreferente garrantzitsuenetarikoa da, greko-erromatar tankerakoa, zutabe dorikoz hornitutako atariarekin. 1783an eman zuen eraikitze agindua Colon de Larreategui korrejidoreak. Gurutze latindarreko oinplanoa du baina alde batean zirkuluerdiko absidea eta bestean bi dorre jarri zizkioten. Barrutik, kupula bat dago sabaiaren erdian, eta ganga mota ezberdinak gainerakoan. Absideak labe-ganga, alboetako kaperek ertz-ganga eta nabeak gurutzadura-ganga dituzte. Ataria da elizako elementurik deigarriena, bi dorreen artean, hainbat doriar zutabek sostengatzen duten hiruki formako frontoia baitauka. Azkenik, barruko erretaulak balio handiko altxorrak dira, batez ere Andre Mariaren Zeruratzearen irudi erromanista bikaina, antza denez, Talako Andra Mari eliza zaharretik ekarri zituzten. Aipatzekoak dira barruan Jose Alcoberrok eta Pedro Belaunzaranek egindako erretaulak eta irudiak, Pablo Urangaren freskoak eta Lopez Alberdiren organo neogotikoa. Lanak 1820 eta 1858 urte bitartean egin zituzten eta azkenik 1866an zabaldu zen plazako eliza berria, Silvestre Perez eta Alejo Miranda arkitektoen diseinuarekin. Kanpandorrea 1899an eraiki zen. Abuztuan antolatzen den Nazioarteko Musika Asteak, Andra Mari elizan izaten ditu kontzertu gehienak, batez ere kupulak eskaintzen duen akustika ezin hobeaz gozatzeko.
Eliza honek polikromatutako eta zizelkatutako egurrezko ganga paregabea dauka barrualdean; izan ere, horrek eman dio Euskal Artearen Kapera Sixtinoaren titulua. Euskarri zentralik gabeko eta gurutzeria konplexuak dituen egurrezko sabai handi hau apainduta dago mundu sinboliko konplexua irudikatzen duten pinturekin: maskarak, kurriloak, garezurrak, zaldunak eta munstroak dira guztiz katolikoak diren figuren artean nahastuta aurkituko ditugun adibideetako batzuk. Erdi Aroko beste eliza baten ordez eraiki zen XVI. mendean, Ibarrangeluko Elexalde auzoko mendi-hegal baten gainean. Erraz desberdindu daiteke bere dorreagatik, Jesusen Bihotzaren eskultura bat duena goiburuan.
Atxarre mendiaren tontorrean dagoen ermita. Oka itsasadarraren bokale osoaz eta bere estuarioaz gozatzeko begiratokia.
Postaleko irudi bat da. Ingurunearen edertasunak, kokapen estrategikoak, itsasadarraren sarreran bertan, eraikinaren edertasun sinplearekin batera, argazki idilikoa osatzen dute. Ermita XIX. mendekoa da eta gotikoaren eta errenazimentuaren arteko trantsizioa-eraikin bat da. Ermita inguratzen duten harresiak garai bereko gotorlekuaren hondar zaharrak dira. Mundakako portutik irteten den bide polit batek hurbiltzen zaitu oso erraz leku horretaraino.
Bizkaiko aztarnategi arkeologikorik garrantzitsuena da, baita Gizadiaren Ondare ere. Koba honek orain dela 14.000 urte baino gehiagoko gizakien egonlekuen hondarrak gordetzen ditu, berrogeita hamar bat labar-margo eta edertasun handiko estalaktiten eta estalagmiten eraketa anitz. Kortezubiko udalerrian dago, Gernika-Lumotik hurbil.
Arrola mendiko gailurrean, duela 2300 urte, guneko biztanleei babesa eman zien gotorlekua eraiki zen. Oppidum horrek erakusten digu Bigarren Burdin Aroko bizimodua, harresi, ate eta hobi monumentalekin. Mendebaldeko Kantauriko gotortutako herrixkarik garrantzitsuenetarikoa da. Horren ezagutzan sakontzeko, Arrolagunera ere hurbil zaitezke, hau da, Oppidumaren Interpretazio-zentrora (Loiola auzoa, Arratzu). Bertan, panelak eta ilustrazioak dituen erakusketa bat aurkituko duzu, baita etxola baten tamaina errealeko birsorkuntza ere. Oppidumerako bisita gidatuak udako hilabeteetan antolatzen dira. Horrez gain, Arrolagune Interpretazio-zentroa bisita daiteke asteburuetan, goizez.
Tourseko San Martin Elizak eta herrixka erromatarrak osatzen dute. Elizak 2.000 urteko historia dauka eta Bizkaiko sekuentzi historikorik osoena duen espazio arkeologikoa da. Tenplua XVI. mendekoa da, baina, barrualdean, aurreko garai bateko tenplu baten hondarrak daude, nekropoli zaharrak eta erromatarren garaiko eraikuntzak. Zoruan, beirazko plataforma bat dago instalatuta eta, horri esker, mendeetan zehar ezkutatuta egondako aztarnez goza daiteke. Tourseko San Martin Eliza Foruko herrixka erromatar zaharraren hondarrekin dago lotuta; hain zuzen ere, hori da Erromak Bizkaian sortutako egonleku nagusia. Kristo ondoko 1. mendean sortu zen 6 hektareako azalera baten gainean eta V. mendera arte egon zen habitatuta. Leku estrategiko honek sustatzen zituen merkataritza-trukeak Kantauriko eta Akitaniako kostaldeko beste kostalde-nukleo batzuekin. Udako hilabeteetan, bisita gidatuak antolatzen dira.
Ereñoko herriaren gainean, bista paregabeak dituen paraje pribilegiatuan eta harresien, paisaiaren eta legenden aztarnen artean, Ereñozarreko San Migelen “erdi aroko gailurra” dago. Baseliza Mundakako itsasadarraren txoko gehienetatik ikus daiteke eta, Ereñozarreko gailurretik, Durangaldeako mendiak bereiz daitezke. Udan, bisita gidatuak egiten dira gailurrera, gure historiako etaparik ezezagunetarikoa gogorarazteko. Ikerketa arkeologikoak sekuentzia historiko bat egiaztatzen du, Erdi Arotik gaur egun arte. Hauek dira horren elementu nagusiak: etapa desberdinak dituen nekropoli bat, parrokia bat eta gaur egun desagertuta dagoen gaztelu bat. Igoera nahiko erraza da, azken zatia izan ezik, non malda nabarmena dagoen. Ereñotik, oinez, 40 minutu ingurura dago. Gainera, udako hilabeteetan, bisita gidatuak egin daitezke aztarnategira.
Sollube mendian, 500 metro baino gehiagora, Tribisburuko aztarnategi erromatarra dago: kristo ondoko lehenengo eta hirugarren urteen bitartean erabilitako errausketa-nekropolia. Oinplano karratuko harrizko barrutiek osatzen dute, korridore estu batek banatzen dituena. Hala, horiek, behin erraustuta, hildakoen hondarrak babesteko erabilitako mausoleoak erreproduzitzen dituzte.
Gune arkeologikoa da, Zarragoitxi tontorrean kokatua, eta, bere kokapenagatik, defentsa-funtzioa izan zuen, gotorleku-gaztelu moduan. Lurraldeko gaztelu aztertu ezberdinetan gertatu zen bezala (Unzueta, Ereñozar), gaztelu hau XI. mendearen inguruan eraiki zen, Bizkaiko lehen jauna agertu zen garaian. Dorreetako baten barruko morteroari egindako C14 analisiak XI. mendearen lehen erdialdean kokatzen du. Dirudienez, XIV. mendera arte egon zen jardunean, orduan, 1353an, Don Tello kondeak barruti hori utzi eta Bermeori eman zizkion bere harriak, harresia eraiki zezan.
Urdaibaiko ekosistemarik adierazgarrienetakoa da eta eskualdearen nortasunaren ezaugarri da: asko markatzen du bertako paisaia, eta fauna eta erabilerak baldintzatzen ditu. Baso garrantzitsuak dira ikuspegi ekologikotik eta biogeografikotik. Uraren eskasiari (batez ere udan) aurre egin behar dioten landare-espezieak dituzte, sustrai luzedunak eta hosto txiki eta larrukaradunak, hezetasunari eusteko gai direnak. Horrela, estomak erregulatuz, ura galtzea ekiditen dute. Urdaibaiko kantauriar artadiek askotariko fauna daukate. Baso-masa honen egitura itxia eta lodia denez, animalia-espezie askoren babeslekua da. Busturialdean dauden kantauriar artadien masarik adierazgarrienak Ogoño lurmuturretik Ereñozarreraino doazenak dira.
Baserriez eta biztanleak dituzten beste gune batzuez osatutako inguru naturala da landazabala. Belardien mosaiko bat eta lur landuak ditu, eta baso-formazio txikiak inguruan. Lurraldean izandako nekazaritzako eta abeltzaintzako ustiapenaren ondorioz sortua da landazabala eta gizakiak zuzeneko esku-hartzea izan du ekosistema horretan. Paisaia anitza eta harmoniatsua da, inguruan garrantzia historiko eta ekonomikoa mantendu duten baserri tradizionalak, lur landuak, animalia-espezie ugari, larreak eta basoko landareak dituena. Horiek guztiek ematen dizkiote berezitasuna eta aberastasuna, Euskal Herriko paisaia adierazgarrienetako bat bilakatuz.
Eremu honetan argi eta garbi bereizitako bi ekosistema daude: itsasbazterra eta itsas hondoa.
Itsasbazterra: Muturreko baldintzak dituzten eremuak dira, maila handia edo labarra dutelako eta itsasoaren eta haizearen zakartasunaren menpe daudelako. Landare-espezie gutxi daude bertan. Gaztelugatxeko Doniene, Aketxe irla, Matxitxako lurmuturra (Bermeo), Ogoño lurmuturreko labar handia, Antzoraseko itsasbazterra eta Lapatzako labarrak dira paraje azpimarragarrienetako batzuk.
Itsas hondoa: Kostaldetik haratago, biziz beterik dagoen ekosistema da itsas hondoa. Bertako ekosistema hautematea lehorrekoa hautematea baino zailagoa da. Gure itsasoko flora eta fauna hain dira aberatsak, non oso zaila baita beste itsaso batzuetan horrelakorik aurkitzea. Uraren tenperatura 10-12 gradu bitartekoa da neguan eta 20 gradura bitartekoa udan. Busturialdeko kostaldean egoten diren itsas espezierik ohikoenak moluskuak dira, karrakelak, lapak, ostrak, olagarroak edo txibiak, esaterako. Krustazeoak ere badaude, izkirak, lanpernak, abakandoak eta karramarroak, adibidez. Eta baita arrainak ere: lupia, muxarra, berdela, txitxarroa edo barbarina. Noizean behin zetazeo handiak agertzen dira gure uretan: izurde arruntak edo handiak, zere arrunta, zere txikia, kaxaloteak eta orkak.
Ereñoko harrobi gorria da gure ondarea Ereño Gorri ospetsuarekin tindatu duen harriaren jatorria.
Urdaibaiko padurak Oka ibaiaren ibarraren hondoan daude gaur egun, 10 km inguruko luzeran eta 1-2 km-ko zabaleran; Urdaibaiko Biosfera Erreserbako eremu babestuenetako bat da, eta paradisua da uretako hegaztientzat eta ornogabeentzat.
Itsasoak herri honi egindako opari bat da eta, zehatzago, kirol honen zaleei egindakoa. Mundakako Olatua Europako ezkerreko olaturik onena dela esaten da. Kelly Slaterrek, Mark Occhilupok, Aritz Aramburuk edo Kepa Acerok zamalkatu dute Mundakako olatuaren gainean, baina, batez ere, tokiko surflariak dira urte osoan zehar gozatzen dutenak. Olatua Mundakako barran jaiotzen da eta Laidako hondartzan amaitzen da. Olatuak 4 metroko altuera eta 400 metroko luzera har ditzake. Hodi-forma daukanez, surflariek olatuaren barrualdetik beha dezakete kostalde osoa eta horrek balio erantsia ematen dio. Bederatzi aldiz izan da Mundaka Munduko Zirkuituaren egoitza.
Haitz hau talaia naturala da eta Laga hondartzaren, Izaroren, Bermeoren eta gure Kantauri itsasoaren ikuspegi zorabiagarria eskaintzen digu. Haitzaren hegalean dago Elantxobe izeneko herri pintoreskoa. Elantxobetik igotzen da horma bertikalak dituen kareharrizko masa honetara (2 km). Ibilaldi polita da, kantauriar artadiak osatutako basoan barrena.
Harrigarria da Okaren erdigunean Sandindere moduko uharte bat izatea. Izan ere, uharte hori barrualdekoena da Bizkaiko uharte guztien artean. Artadi kantauriar trinko batez estalia, Goi Kretazeoko harkaitz bat da, higadurari hobeto aurre egin diona inguruko material triasiko bigunek baino. Sandindere uhartea Urdaibaiko estuarioaren jatorriaren lekukoa da.
Izaro uharteak (Urdaibai Biosfera Erreserbako handiena), bere lau hektareako azalera txikian, ikusmira aparta izateaz gainera, informazio ugari eta askotarikoa eskaintzen digu, bai kultura aldetik, bai natura aldetik. Naturaren eremuan, geologiarekin hasi eta ia oharkabean egingo dugu kulturaranzko igarobidea, zaila dela dirudien arren. Uhartea osatzen duten materialak flysch motako sedimentuak dira, duela 100 milioi bat urte Behe Kretazeoan sortutako Flysch Beltzaren taldekoak.
Basatia eta itsasora irekia, Ogoñoko lurmuturrak gailentzen duen paisaia berde batez dago inguratuta. Ibarrangeluko udalerrian dago eta leku bikaina da surfa egiteko.
Duna-hondartza eder hau Ibarrangeluko udalerrian dago. Bereizitako bi bainu-gune ditu, bata korronteena, itsasadarrera ematen duena, eta bestea itsasora irekitakoa. Bikaina publiko mota guztientzat.
Itsasadarrean sortzen den hareatza ezkutu hau babesten du mendi-hegal batek eta horrek giro lasaia eta isila ematen dio. Gautegiz Arteagan dago kokatuta eta, bertara heltzeko, oinez jaitsi behar da bide batetik.
Busturiako udalerriko urre-koloreko harea duen hondartza ireki hau Sandindere uharteak babesten du eta, itsasbeheran, oinez hel daiteke. Ondo ekipatuta dago eta aisialdi-gunea dauka.
Busturiako udalerriko urre-koloreko harea duen hondartza ireki hau Sandindere uharteak babesten du eta, itsasbeheran, oinez hel daiteke. Ondo ekipatuta dago eta aisialdi-gunea dauka.
Mundakako hondartza da, herriaren erdigunetik hurbil dagoena eta oinez hel daitekeena. Bertako harea fina eta urre-kolorekoa da eta hondartza primerakoa da familientzat. Sarbide-arrapala bat dauka eta bainu egokitua ere bai.
Txakolinaren itzalean oinez. Historia, natura eta tradizioak Busturia udalerritik igarotzen den ibilbidean, 7,5 kilometroko ibilbidean, Busturiako txakolinez bustitako antzinako eta ohiko ibilbideez gozatzeko.
Atxarre mendiaren inguruko bidexka biribila. Ibilaldia artadian, landazabalean eta kostaldeko hondartzetan.
Errotak ugari ziren Urdaibaiko ibaietan. Ibilbide erraz honek hauetako batzuengana hurbilduko gaitu eta paduren edertasuna erakutsiko digu
Ogoñoko haitza Kantauri itsasoaren parean dago, eta gure kostaldeko kostaldeko talaiarik ederrenetako bat da. Bide honek bere tontorrera hurbiltzen gaitu.
Natura- eta kultura-interes handiko ibilbidea, Golako ibaitik gertu, Zarra (Mendata) eta Elexalde-Arratzu artean.
Mendi ibilbidea Illuntzarko larreetan eta Nabarnizko auzoetan zehar.
Sukarrieta eta Mundakako kostaldeko herri bitxietatik Katillotxuko Dolmen estaziora doan mendi-ibilbidea.
Basondo eta Oma haranetatik paseatzea iraganera bidaiatzeko eta baserriari lotutako bizimodua izan zenaz eta denaz gozatzeko modu bat da.
Gernika-Lumo ingurutik ibilbide zirkularra, Lumoko altueratik goiko estuarioko bide eta pasabideetaraino.
Urdaibaiko barnealdeko paisaiaz gozatzen du, baso landaketen eta landagune txikien mosaikoaz, baserriaren nagusitasunaz.
GR 38ak iparraldetik hegoaldera zeharkatzen du gure eskualdea, antzina mandazainek eta merkatariek Bizkaiko eta Arabako Errioxako arrantza-portu nagusien artean egiten zuten ibilbide zaharrari jarraituz, produktu horien eta beste batzuen merkataritzarako. 6. etapa. Magunak ongi etorria ematen digu Urdaibaira. Durango eta Bermeoko portua lotzen zituen bide zahar batetik egiten du lan.
GR 38ak iparraldetik hegoaldera zeharkatzen du gure eskualdea, antzina mandazainek eta merkatariek Bizkaiko eta Arabako Errioxako arrantza-portu nagusien artean egiten zuten ibilbide zaharrari jarraituz, produktu horien eta beste batzuen merkataritzarako. 7. etapa. Errege Bide zaharrak Gernika eta Bermeo lotzen zituen, antzinako bide eta bide harriztatuetatik barrena bidaiariak eta mandazainak baitzihoazen.
GR 123ak Bizkaiko Lurralde Historikoaren mugak zeharkatzen ditu, 19 etapatan. Lea-Artibai eskualdetik datorren ibilbidea Urdaibain sartzen da Ean, eta kostaldea zeharkatu ondoren, Gaztelugatxen uzten du gure eskualdea, ondoren Uriben sartzeko. 11. etapa. Kostaldea zeharkatuz, GR 123 Eatik sartzen da Urdaibain. Auzo-bideetatik herriak elkartzen ditu, mendiko eta itsasoko paisaien kontraste batean.
GR 123ak Bizkaiko Lurralde Historikoaren mugak zeharkatzen ditu, 19 etapatan. Lea-Artibai eskualdetik datorren ibilbidea Urdaibain sartzen da Ean, eta kostaldea zeharkatu ondoren, Gaztelugatxen uzten du gure eskualdea, ondoren Uriben sartzeko. 11 bis etapa. Ibilbidea Laida hondartzan hasi eta Sukarrieta herrian amaituko da. Kanala, Kortezubi eskuinaldean, Busturia eta Sukarrieta ezkerraldean, ibilbide honek zeharkatzen dituen hainbat paraje zoragarri dira.
GR 123ak Bizkaiko Lurralde Historikoaren mugak zeharkatzen ditu, 19 etapatan. Lea-Artibai eskualdetik datorren ibilbidea Urdaibain sartzen da Ean, eta kostaldea zeharkatu ondoren, Gaztelugatxen uzten du gure eskualdea, ondoren Uriben sartzeko. 12. etapa. Sukarrieta eta Gaztelugatxe artean, GR 123ak kostaldeko bideak zeharkatzen ditu Gaztelugatxeko biotopo babestura hurbiltzeko.
Atseden eguna: L
